ТАРАЗ ФОСФОР ЗАУЫТЫНЫҢ ШЫҒАРЫНДЫЛАРЫНЫҢ ӨСІМДІК ЖАМЫЛҒЫСЫНА ӘСЕРІ

Authors

  • Козыбаева Фарида Есенкожановна биология ғылымдарының докторы, профессор, Бас ғылыми қызметкер, Ө.О.Оспанов атындағы Қазақ топырақтану және агрохимия ғылыми-зерттеу институты, 050060, Алматы қ., әл-Фараби даңғылы, 75В, Қазақстан
  • Бейсеева Гульжан Бейсеевна ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы, Бас ғылыми қызметкер, Ө.О.Оспанов атындағы Қазақ топырақтану және агрохимия ғылыми-зерттеу институты, 050060, Алматы қ., әл-Фараби даңғылы, 75В, Қазақстан
  • Сапаров Ғалымжан Абдуллаевич ауыл шаруашылығы ғылымдарының кандидаты, қауымдастырылған профессор, Топырақ экологиясы бөлімінің меңгерушісі, Ө.О.Оспанов атындағы Қазақ топырақтану және агрохимия ғылыми-зерттеу институты, 050060, Алматы қ., әл-Фараби даңғылы, 75В, Қазақстан
  • Тоқтар Мұрат PhD доктор, қауымдастырылған профессор, Қ.И.Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті,050013, Алматы қ., Сәтпаев көшесі 22, Қазақстан
  • Құлымбет Қанат Қайратұлы PhD доктор, ғылыми қызметкер, Ө.О.Оспанов атындағы Қазақ топырақтану және агрохимия ғылыми-зерттеу институты, 050060, Алматы қ., әл-Фараби даңғылы, 75В, Қазақстан
  • Абзал Әсия Абзалқызы инженер-эколог, Ө.О.Оспанов атындағы Қазақ топырақтану және агрохимия ғылыми-зерттеу институты, 050060, Алматы қ., әл-Фараби даңғылы, 75В, Қазақстан
  • Рахимова Асель Муратовна сынақ зертханасы меңгерушісінің орынбасары, Ө.О.Оспанов атындағы Қазақ топырақтану және агрохимия ғылыми-зерттеу институты, 050060, Алматы қ., әл-Фараби даңғылы, 75В, Қазақстан

Keywords:

өсімдік, ауыр металдар, Zn, Cd, Cu, басым ластаушылар, мониторинг, биоремидация

Abstract

Мақалада Тараз фосфор зауытының шығарындыларының топырақ және өсімдіктерге әсері жайлы баяндалады. Желдің бағыты шығарындылардың таралуында негізгі рөл атқарады. Зауыттан желдің негізгі бағытында орналасқан аймақтар барынша ластануға ұшырайды. Шығарындылардың тығыздығы арақашықтықтың ұлғаюымен төмендейді, алайда жиі штильдері бар немесе географиялық кедергілері бар аймақтарда зиянды заттардың жергілікті жиналуы мүмкін. Жоңышқа, жүгері, күздік бидай, түйетікен, жусан және дәнді дақылдар сияқты өсімдіктердің жерасты және жерүсті бөліктерінде ауыр металдардың (Zn, Cu, Cd, Pb) ШРШ артуы қоршаған ортаның едәуір ластанғанын куәландырады. Өсімдіктердегі Zn мен Cu – қауіпті деңгейден төмен, яғни қауіпсіз. Cd мен Pb – ШРК-дан бірнеше есе артық, әсіресе: Cd - Батыс бағытта; Pb - барлық бағыттарда, әсіресе Шығыс және Оңтүстік бағыттарда бұл аймақтарда топырақ пен өсімдік құрамындағы ауыр металдарға мониторинг пен биоремедиация шараларын қолдану қажет.

Published

2025-08-04

How to Cite

Козыбаева Фарида Есенкожановна, Бейсеева Гульжан Бейсеевна, Сапаров Ғалымжан Абдуллаевич, Тоқтар Мұрат, Құлымбет Қанат Қайратұлы, Абзал Әсия Абзалқызы, & Рахимова Асель Муратовна. (2025). ТАРАЗ ФОСФОР ЗАУЫТЫНЫҢ ШЫҒАРЫНДЫЛАРЫНЫҢ ӨСІМДІК ЖАМЫЛҒЫСЫНА ӘСЕРІ. Progress in Science, (10). Retrieved from https://ojs.publisher.agency/index.php/PS/article/view/6643

Issue

No. 10 (2025): Progress in Science

Section

Agricultural Sciences

License

Copyright (c) 2025 Progress in Science

Creative Commons License

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.